UMA IBEYO JABEQÁ
(Growing old/Vieillir)
Gotou bes jes qabda iher ayoti betar
— muyen ye Ulan Batar
Asyuca saban 1997 gon
SEBAQAT
«Nuri habdonatis nu das jabedi auanpou jaunnu uma maulasqanda haunta nintat oher Saint Etienne, aher maraive e jauniyoh 4-a iher yabaive 5-a, bebes mas yur oubedi goqancu. Peresotis ayoi hajesda osi eher betaridi ayoi peu giniole syau rah atasyudi ibosui qavat ebica qaina ayoi. Ai syusat eher darningara e eher aicyi gabehban, butou aisyanda yole yoyasbandi nunieni mousiri hajesat peibosutu goqancua ayoi — sebejatu, ayoi neuqancutis ye aqe supou yannua luna — aher mas vaudi aive jame gotova peresotisi.»
— »Le Monde«, jauniyoh 10-a – 11-a, luno 1997-a gon
«Avi xayari e mousyati esnula, svai starebiattibu, remí remiu, e ai pugoti aive; aluh, vegos bumeterda yole syau rah vibeyoda ye saqira yole buresoda e «xayari ibeyo jabeqa». U rah avi gejonda. Yu vapeva troutoudi nuni remí lesqovi vonja ye lesqi pasa, yun vavas peuda ai lesqi mepa, yoyole: peuqa piniarisa, uzeus bequni ebica laguan e uzeus bequni ebica qain; syau rah ya otuqadi nuri tou puno pe nuni tougara nu asendi avi jabe busai nu asenda acyer i cer e aumahabdonatis evon nu das nevangatta jalanteni yesi yole aumahabdonatta bus. Aqe i oge, aneyonustada yole pebutatu syau rah anotuqistada. Mieu obequdi ani ala jame ye lesqi pasa, giniole qainat elentena scyoubrio elexiatisa beqi ani uza aireblibanatta.»
— Amasedirati syusat ye esnulá viole Jeanne nu das jabedi 91
«Pepeva ledui saqir e yen e mancasarqa yoyole ani qavat ebica ibisa. Tari piyoda, tatari veqis sta rah qatadian. Ye aqe luna remí cer pou gonien, rah nu tou aibibasattiva, garubaresdi avi gadiocyi beyau spahi avi oubqendi besyuq. Nun vayole esorxisti jebo sanegira e traledui baqe boub. Ni nuris uza boubda puno eher lesubdi avi yusqocyi e rusocyi noub vonja oubeyo?»
— Amasedirati syusat ye esnulá viole Jacqueline nu das jabedi 85
AIMABAQAT
Bes sediada pesogei. Gotou das jabedi 70 yogo. Vonji yahiqouqon uma bereda juni ibesyi go manpeu bemieuda.
Ayoi tovunqa lesqovada, uzeus jabaqu, uzeus lesqi; ma pu airebairescyattiyo; yodas marnu buzuaba e marnu gozuaba (neusirnoyatun); rah nara remí. Aqouga, peu sediada peva sesiqí haunta gandunqa gon, yoyole: seibevat epumá jabeyo 13-a, seibevat aut iyoha; pebutati i mepirocyi benbucya; aher mepunoi mamalei dauqa iher asaisyanasti airenta. Duvon garubarunda seduasyi seduasyu ai vonji yahiqouqon.
Ayoi aive sirnoya 17-a nuyole yoqasida juni aisya rah uza sebouda. Buqaratti pauranten busai deyehatti zeyes. Pebutati peu uza sejirda peibosuti busai uza yogaruyarqada taruh garupauranda. Go haunta, yoyeyudi nuri qasinicyi celat eher nuni asnasuisgara ema ibecau aher Madame Cyang Kai Syek. Savos gon nunieni gotou pu husda aima pelijo qahanati busai ayoi anstesocyattiyo aiveyo beqi. Rah uma yohaulanestada aher aipaqidi Madame saqira aunjouni nunieni. Das asen abejada yole ayoi beqi usesnula emidoliajono mandibi trasi nuni rah asibestadi ayoi ha tiraqocyi zaran!
Rah uma yorinda e ayoti nesilia — peher garuyarqada. E osqainatqa, yomas hangirdi nunieni nayi uherati aspireuten yole juni ledovistada xayaristu, yoyole: jascyaban eher casarisgara dayole pau sabeu, rebia jascya ema epa sezoq oher Trafalgar Square, ga beqa nu neubiloqatta. … Aluh, ema bounjout nuyole renaircuocyada e ashangiristada pecyuralati. Yopamevanda eher neudi amioviarisgara, yoyole: Max Stirner, Kropotkin e painosun e Francia viole Louis Lecoin. Aqouga, sqemoudiocya jame eher lipoube e lipianqoubanat, e yes e tranabisti qasyan, aicyidi ayoi aibas yogo.
Evon yosejirdi nuri uzo duvon yole uma esouqirada yuqovu astranabi, niamo qasanu e zuabisqu. Gandhi, Lanza del Vasto. Nunieni aibes uza sescyudiyo iher peu vauda, iher ibeyo jabeqa, iher oube.
Zau uzo duvon qancuqá sejirda. Mayungara — yoyole yabnu tou emeb beyava yastaneti oher nu syau yomacyuqda bebes 40 luna. Sirnoya je giranisqou. Uzi esnula jame, hederi bana jame. Nuni beqi asoubovatis nu liaibebattiyo oma qab aspirevo. Nuni beqi macyuqatis nuyole yoyasbanda ai lebet.
Peiyohati aibaqqa uzeus jabaqu, ibecavo habuegá syiya. Seibevat beyava piniocyi. Seibevat rusocyá. Selasirat bocyabeidua. Ayoi oubier uma garuyusqada mepa garuaitta gon. Nuri syeza pesogei pesogeu iher ibeyo jabeqa. Su ansib. Ayoi mayun uma amuviqatta peisuti. Aive sebouda go ayoi buqancu asbandi yeb ibecau. Ayoi bilab go sabanda bouzí yole nunieni mancasaris riqo, nunis nu mebayadiyo, uzia, ha asendiyo!
Ibidir meter. Sebisyatu, «TANABATA» — nuni qasyan ye qaizeya e Yapania yole beqa go liaireitatta ye ebica metera ayoi. Yobayada e liaitatta moudiro ayoi go jaqi panpa sesidanda — nuni yuri pepeva esyabeti pauranatis ha syau sanqanda — busai aslesqiestada eher amaqavatti ayoi ilir.
Qaudi jula au. Syasyalat e Cyampan das ayoi abeja airebi gonien bebes hamodi marnu hamoqonata asyunu. Tari piyoda, tatari asaisyanasti agairecatten sebouda mepaceti. Aqouga, yomas uma barundi darpeu lesva qudovi ais jebo mou busai zancyida aima lipapeinosi veqapainosatis uzeus bepiri syula. Das sezoq eher aigagasati darhasyan. Eher Aung San Suu Kyi e yes. Yesi aibas e pasgot — dus nuri ahani aireca aisya rah mas deveqqiyo stayi. Evon nuni veca uzeus lingan, yoyole: jau e Alzheimer, Parkinson e nuni beqi veqi habaga yole mas maujaudi remí nali mansenuscyis asyuni asyunu busai ayoi yanlesubatti yuqou uzeus sqanten. (Ai renauva ye Francia, 11% ama jitovuna nuni nu das jabeda cer 60 busai nu syau vas mouda buhai ayo, sqanustada!)
Trasi yobouzida gonien. Svai rah yodas lebecyocyadi nunis ama qussatisa ayoi spahi haulanocyadi ayoi peu. Pepamevanatta busai mas uma gadi raucya biloqo, cecer airebi manaibaqda, cecer beqa amabejaratqa. Ayoi peyedovat yoyole pameu troutova celini e ayo.
Aqouga, Europa vayole nuri aibasyati tevamungunqa. Osmoudicyanat eher peibosuti veniar iher Narayama, ai bisya aher Yapania, rah emouga. Anmulourdi pevi asbanasta ganien aher emovidi nuni sedevosti bargarocyisgara eher sediada cyaqocyi haunta nuri lunat; aher ainiyottiyo beqa pu sucyani spahi mas picyirdiyo beqa cu tiranu spahi mas sotondiyo beqa ema peisuti bounjout dartiranqá.
Asendi marnu pedigata nuyole yoyansib asbanda.
Cye nu ge anrauganestadi ibeyo jabeqa removu veqi? Ni jebo babuq i qebin jabe? — Aisya rah puno! Cye nu ge anaireitta gan? Yu rah trabejá, lipoube tova i naijabemata veqi yurdi nuri pedigat puno. Otai yodas zandii e meseri sancyab gan, bebes yur alandaratti beqa, yoyole: syulagara, saqir nuggara, saqir qoisu troutougara, qussa e usqussa.
Zau manaibeuda uzeus heibreqa, uzeus jabaqu.
Uzeus jabaqu, uzeus libandi nuris puno.
PEBAQAT
Ye aqe oubeta buqancua aher Minnie, yovas mouda mesuyi. Sunu lunata bes aqeda. Xebten lacyeqo oubeya ilougga litanetu pasela peva yole duvonda aspiyoi. Syau rah yodas ebica qain puno; aqouga, gi yovas mouda zono ayoi haunta 35 luna, gin vegos yoyasmaqabatta uzeus remí jabaqu. Jaqi itosya vas bepiri peila. Qende are beqa go aipeilatqa saroi.
Pangaq, 92 luna yer yenda yole ayoi panga syau rah asenda aibovi. Aiveyo marnui, agairecatten pu paselostada iher uma yoqessoda haunta aivet. Sediada inlaqui pevi pevu. Emosya rah yomangaruda stayi. Aspeu bus, ayoi otuqiaris pu oubeda marnui marnú. Tari piyoda, tatari ayoi pinocya aumalebecyattiyo. Es beqa haunta asyuca hus. Ninta iloubdi desus yogo juni busai mouzon tesouda e yas e bariq. Syau rah ayoi yurdi nuri aidega ledub lacyeqo ava jebo ebica qain. Esorxistada.
Yu sediniaris syau rah yaunsyada pe marusyi i yabusyi usya ama auanaiveya. Yos ayoi mayun, nu vas mouda ibeyoi, yerda yole uma yostamovatta buhai ayo. Aisya rah puno! Mayun mehoje pu ayoi otuqada, cye peu e begara meyona veqa ga virdiyo yos. Rah yoyerda eher mas virdiyo. Rah yoyerda eher ailebecyattiyo darpevo ayoi dayole 40 e Kilograma haunta pebenat casarunqá yos ayoi. Uma yoyenda.
Rah nu tou iher nu savada. Uzeqat aipasiarisa mas airecadiyo. Nuni sentaqon eher tou jebo ebica qain mas dausirocyadiyo. Sa qu, nu gi ayoi piyoi qancuqa yole hauntada e 70 luna vauda gonien? Rah yeunria stayi, rah desvoya stayi. Nesoucya, tesou e bub.
Qoste, desqeso aibaqi marnui, yoibisdi nur yun pango, yole dibsyada busai lasyada. Nu ge beiji sebouda mouzoni ayoi? Ye nu yomusebouda? Beiji vas hamodi cu ucya. Yoqabda ai syirounzoni busai sqoudi laquti inlarqon evon mas ayoi amadi marnu ceicyata sabri ucyata. Haunta beqa aiveya, nunieni beiji habrida yun ayo, juni yun. Yohusda yun leyo ayoi haunta nintat, au sedevo. Gai lesqova, gai jalan! Bes beqa, nuris iher nu savada. Nuri yoyoi la eher garuyeunrigiyo. Sedinsya yole garuediyasyada. Biya.
Oge cannu aiveya, ayoi gomayun das garuauanaivei otuqa gan ai labeut. Traledu gali galu! Nuri asatasyuasti ajor lirebiattiyo. Beijí riza e heibrou beqa ga. Au hamojo, ai becyouqo, ai syirounzono. Trajor. Geyis. Benbu.…
Uzia, ayoi goma mansuda au depo ayoi e sabri piní beiji mansuda au inmout suyo ayoi. Pu yoyodi nuri yo hus … sunos yojesdi peraquti yuqou resó e Nirvana.
[VAU]
AICYO JALAN. Nunieni yoyexa piyosya mas abejaga ibecavo esnulá yusqi e trasi yusqi avi nu alaibasattiva muqussatenu ayoi busai nu vontídiva airuqa ayoi e yen e ibeyo jabeqa. Asban jalan. Avi nali ibis asban jalana eher Christiane nu asyilidiva e nuni veqomaqaizet e Francia, e eher sasi Bernard nu mas xasdi nunieni dayasya. Peibosutu, asban jalan eher avi esnula oher Yokohama viole Hiromi nu raidi veqomaqaizet e Yapania.
∞
Seqaizeti arsu yoyole »Growing old/Vieillir«. Mamalei sedia saha ai sepou e ai qaize e Francia. Paro saha © luno 1997-a uher Mary Windsor (Copyright © 1997 by Mary Windsor). Beqi paro sejan imobequtqa. Nunieni veqomaqaizet uher Javant Biarujia mas emouga. Tanerali veqomaqaizet luno 1998-a rah imobequtqa.